Het leven kent maar weinig zekerheden, maar één ding staat wel vast: vroeg of laat komt het einde in zicht. Maar erover praten vinden veel cliënten, naasten en zorgprofessionals vaak moeilijk. Toch is vroegtijdig spreken over de laatste levensfase wenselijk. Door gesprekken met dierbaren, zorgverleners en huisarts zorgen cliënten ervoor dat de (medische) zorg in overeen stemming is met hun eigen waarden en wensen. En dat is precies waar proactieve zorgplanning om draait! Want door samen vroegtijdig te praten over het levenseinde, houden cliënten de regie over hun eigen gezondheid. Bovendien biedt het betrokkenen zekerheid en rust, omdat ze weten wat de behandel- en levenswensen van cliënten zijn.
Proactieve zorgplanning leidt tot realistische keuzes over zorg en behandeling, het verminderen van ongewenste of niet noodzakelijke behandelingen en een betere kwaliteit van leven. Dit gaat dus verder dan puur medische beslissingen, benadrukken kwaliteitsverpleegkundige Marianne van Rooij en palliatief verpleegkundige Helma den Dekker die allebei ook ambassadeurs proactieve zorgplanning zijn.
Gesprekskaart voor burgers
“Proactieve zorgplanning biedt cliënten, naasten en zorgprofessionals houvast in de laatste levensfase. Zo praten we met individuele cliënten niet alleen over behandelwensen zoals wel of niet reanimeren, maar ook over hun levenswensen. Dit doen we aan de hand van de ‘gesprekskaart voor burgers’ die we met de projectgroep hebben samengesteld en bij cliënten van Savant Sonnehove hebben getoetst. Hierin staan vragen als ‘wat is voor u kwaliteit van leven?’, ‘hoe kijkt u naar de laatste maanden, weken, dagen van uw leven?’, ‘wie mag er voor u spreken als u dat niet meer kunt?’ en ‘wat moet ik nog van u weten om u in uw laatste levensfase goed te kunnen helpen?’. Daarnaast bevat de kaart praktische tips om het gesprek goed te laten verlopen.”
Oefenen in praktijk
Als voorbereiding op de gesprekken met cliënten en hun naasten hebben acht zorgprofessionals van Savant een middagtraining bij stichting STEM gevolgd. Met een acteur werd geoefend in gesprekken over pro actieve zorgplanning. Zo werden gesprekstechnieken in diverse praktijk situaties getraind: he ga je het gesprek aan als de cliënt duidelijk de regie over zijn eigen leven wil of hoe praat je met een cliënt die hier überhaupt nog niet over heeft na gedacht. Marianne en Helma volgden hierna nog drie bijeenkomsten om zelf alle verpleegkundigen binnen Savant te trainen in proactieve zorgplanning en bijbehorende gesprekstechnieken.
Stellingen
Savant is één van de tien zorg organisaties uit de regio die deelnemen aan dit grootschalig project, verduidelijken beide ambassadeurs. “Vanuit het project Proactieve zorgplanning zijn voor alle deelnemende organisaties diverse folders ontwikkeld. Medische behandelaren en overige zorgverleners krijgen een aparte folder met informatie en tips over proactieve zorgplanning en het praten over wensen. Wij gebruiken naast de gesprekskaart zelf ook een kleiner, handzaam kaartje met daarop allerlei voorbeeldvragen van levenswensen en onderwerpen van behandelwensen en -grenzen. Bovendien is het fijn dat we daar naast nóg een groot aantal kaartjes met stellingen hebben die we als leidraad kunnen gebruiken om het gesprek met collega’s, cliënten en hun naasten op gang te brengen. Bijvoorbeeld ‘ik wil iemand hebben die naar mij luistert’, ‘ik wil pijnvrij zijn’, ‘ik wil niet alleen sterven’, ‘ik vind humor belangrijk’ en ‘ik wil vrienden om mij heen hebben’.”
Signalen oppikken
Volgens Helma en Marianne is het belangrijk dat zorgverleners tijdens gesprekken met cliënten in hun dagelijkse werk signalen oppikken. “Als je tijdens het werk in de wijk of in het verpleeghuis signalen hoort of ziet, heb je een gemakkelijke ingang voor een gesprek over het levenseinde. Cliënten maken tussen de regels door immers opmerkingen die te maken hebben met onzekerheid, wensen en grenzen. Het kan natuurlijk zijn dat je het gesprek hierover zelf niet durft aan te gaan. Vertel het dan tegen een collega waarvan je weet dat die dat wel aankan. Ben hiervan bewust, zodat het vanzelfsprekend wordt en niemand meer huiverig is om hierover te praten. Zo kennen we een cliënt met een euthanasiewens. Maanden geleden heeft hij al tegen ons gezegd dat het leven voor hem geen zin meer heeft als hij zichzelf niet meer kan verzorgen. Hij heeft ons gevraagd om dit voor hem te regelen. Doordat we dit vooraf samen met de cliënt hebben besproken en vastgelegd, kunnen we zijn behandelwens inwilligen.”
Wensambulance
Naast een behandelwens maken sommige cliënten ook hun levenswens kenbaar. Zo heeft Savant voor een bedlegerige cliënt een wensambulance kunnen regelen. Zij had als vrijwilliger vroeger bij een museum gewerkt. Voordat ze zou overlijden, wilde ze hier nog graag een keer met haar familie naartoe om te lunchen. “Zo doen we dat ook voor afscheidsrituelen die bij bepaalde geloofsovertuigingen horen”, benadrukken beide verpleegkundigen. “Maar soms komt het voor dat het in de praktijk toch anders loopt dan gepland. Je hebt het dus niet altijd zelf in de hand. Gelukkig kunnen we veel regelen, als we het maar weten. Daarom is proactieve zorgplanning zo belangrijk!”